ความกังวลต่อสถานการณ์โควิด ประกอบกับสภาพเศรษฐกิจและสังคมที่ย่ำแย่ ส่งผลให้คนไทยป่วยเป็นโรคทางใจมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัด คนทำงานด้านสื่อที่ติดตามความเคลื่อนไหวทางสังคมมาโดยตลอดอย่าง เบสท์-วรรจธนภูมิ ลายสุวรรณชัย หนึ่งในผู้ก่อตั้ง Eyedropper Fill จึงทำโปรเจกต์ Conne(x)t ขึ้นมาอีกครั้ง โดยครั้งนี้เป็น Conne(x)t “โลก” ซึมเศร้า ที่เล่าเรื่องราวผ่านภาพถ่ายที่สะท้อนสภาวะของโลกภายในใจผู้ป่วยโรคซึมเศร้า ด้วยรูปแบบวิดีโอสารคดีอินสตอลเลชัน ภายใต้ชื่อนิทรรศการ “จักรวาลใจ Mental-verse”

ก่อนหน้านี้ทีม Eyedropper Fill เคยใช้กระบวนการทางศิลปะเป็นเครื่องมือในการทำโปรเจกต์ Conne(x)t Klongtoey ที่สื่อสารปัญหาด้านการศึกษาและความเหลื่อมล้ำ โดยนำผลงานศิลปะของเยาวชนคลองเตยจากคลาสถ่ายภาพ แฟชั่น แร็ป และการสักลาย มาจัดนิทรรศการในงาน Bangkok Design Week 2019 ก่อนจะต่อยอดไปสู่การผลิตภาพยนตร์สารคดี School Town King ที่ได้รางวัลภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมจากเวทีสุพรรณหงส์ ครั้งที่ 29 และรางวัลภาพยนตร์ยอดเยี่ยมประจำปี 2020 จากเวทีคมชัดลึก

จุดเริ่มต้นเปิดประตูสู่จักรวาลใจ

“ไอเดียของโปรเจกต์นี้เริ่มมาจากเรื่องส่วนตัวของเราเองที่เห็นเพื่อน ๆ และคนรอบข้างเป็นโรคซึมเศร้ากันเยอะในช่วง 1-2 ปีที่ผ่านมา บางคนจากที่เคยแฮปปี้ดีก็กลายมาเป็นคนป่วย ในฐานะคนทำงานด้านสื่อและการออกแบบ เราเลยมาคิดว่าจะทำอะไรได้บ้าง เป็นไปได้ไหมที่เราจะสื่อสารเสียงของคนเหล่านี้ออกมา โปรเจกต์นี้อยากพาผู้ชมที่อาจจะมีเพื่อนหรือคนรอบข้างเป็นโรคซึมเศร้าเข้าไปทำความรู้จักต้นตอปัญหาของโรคนี้มากขึ้น”

“สิ่งหนึ่งที่น่าสนใจคือเราค้นพบว่าคนคนหนึ่งจะเป็นโรคซึมเศร้าได้ มันไม่ได้เกิดจากปัจเจก พอเรารู้ว่าใครเป็นโรคซึมเศร้า บางทีเราจะโทษว่าเพราะเขามีนิสัยแบบนี้หรือเปล่า แต่พอได้สัมภาษณ์คนเป็นโรคซึมเศร้าสามคนที่อยู่ต่างวัยกัน เราพบว่าแต่ละคนได้รับผลกระทบจากสภาพสังคมกันหมดเลย ยกตัวอย่างเช่น เด็กเจนซีที่โตมาในยุค 2540 ช่วงเวลาที่เศรษฐกิจไทยล่มสลาย ทำให้พ่อแม่ไม่มีเวลาเลี้ยงลูกและเขาต้องเจอกับปัญหาครอบครัวมากมาย หรืออย่างเบบี้บูมเมอร์ที่ซับเจกต์คือแม่ของเบสท์เอง เขาโตมากับครอบครัวคนจีนที่มีวัฒนธรรมชายเป็นใหญ่ แต่งงานแล้วเจอสามีไม่ดีก็ต้องอดทน เรารู้สึกว่าแนวคิดและสภาพสังคมเหล่านี้ส่งผลต่อการเกิดโรคซึมเศร้าอย่างชัดเจน”

ภาพสะท้อนจากโลกภายในใจ

ผลงานหลักที่จัดแสดงในนิทรรศการจักรวาลใจ Mental-verse คือวิดีโอสารคดีอินสตอลเลชันที่เปิดโอกาสให้ซับเจกต์ทั้งสามคนได้เล่าเรื่องของตัวเองอย่างเต็มที่ “เราแจกกล้องให้กับซับเจกต์ทั้งสามคน เพื่อให้พวกเขามีส่วนร่วมในการเล่าเรื่องของตัวเอง เราจะได้รู้ว่าคนที่เป็นโรคซึมเศร้าเขามองเห็นอะไรต่างไปจากเรามากน้อยแค่ไหน ท้องฟ้าเดียวกันเราเห็นแล้วรู้สึกแฮปปี้ แต่เขาอาจจะเศร้าก็ได้ วิดีโออินสตอลเลชันนี้จะฉายอยู่ในห้องที่มีที่นั่งและบรรยากาศเหมือนเรานอนอยู่บนเตียงแล้วมองเข้าไปในจักรวาลของผู้ป่วยโรคซึมเศร้า”

กระบวนการทำสารคดีโดยให้ซับเจกต์เล่าเรื่องตัวเองของ Conne(x)t เกิดขึ้นจากความเชื่อว่าเรื่องเล่าที่ดีคือเรื่องเล่าที่ออกมาจากตัวคนคนนั้นจริง ๆ โดยเบสท์อธิบายเพิ่มเติมว่า “เราใช้เครื่องมือทางศิลปะในการทำความเข้าใจพวกเขา พลังในการเล่าเรื่องส่วนตัวออกมามันมีผลต่อคนดูมาก มันทำลายเส้นแบ่งระหว่างคนนอกที่ไม่ได้เข้าใจเขาขนาดนั้นกับคนในที่เป็นเจ้าของเรื่องเอง วิธีการแบบนี้ทำให้เรื่องเล่ามีพลังและมีแง่มุมบางอย่างลึกซึ้งกว่า เพราะไม่มีอคติจากคนทำ ซึ่งบางทีเราอาจจะไม่ได้เข้าใจเขาขนาดนั้น”

การทำงานร่วมกับผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพใจ

เมื่อถามถึงขั้นตอนการทำงานกับประเด็นที่ละเอียดอ่อนว่ามีอะไรแตกต่างจากการทำสารคดีทั่วไปบ้าง เบสท์ให้คำตอบว่า “เรามีการทำ Pre-workshop กับซับเจกต์ก่อน โดยมีนักศิลปะบำบัดเป็นที่ปรึกษาและคอยดูแลกระบวนการตรงนี้ ส่วนเซตคำถามที่คุยกับซับเจกต์และตัวหนังสารคดีที่ตัดต่อออกมา ก็มีจิตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคซึมเศร้ามาเป็นที่ปรึกษาและช่วยดูเนื้อหาด้วย เพื่อหลีกเลี่ยงประเด็นที่อาจกระตุ้นประสบการณ์ที่ไม่ดีให้คนดูและตัวซับเจกต์ ซึ่งในเบื้องต้นก่อนที่จะคัดเลือกซับเจกต์เข้ามา เราก็สืบประวัติมาก่อนแล้วว่าเขามีหมอดูแลและอยู่ในสเตจของโรคที่พอจะเล่าเรื่องตัวเองได้”

ส่งเสียงสะท้อนสู่สังคมที่ต้องการการเยียวยา

นอกจากจัดฉายวิดีโอสารคดีอินสตอลเลชันแล้ว อีกกิจกรรมหนึ่งที่ทีม Eyedropper Fill เตรียมไว้ คือการเปิดพื้นที่ให้ผู้ชมได้มาสะท้อนเรื่องราวของตัวเอง เพื่อสร้างการตระหนักรู้และเยียวยาบาดแผลทางใจท่ามกลางสถานการณ์ที่ยากลำบาก “สภาพสังคมแบบนี้ไม่ใช่เฉพาะคนเป็นโรคซึมเศร้าที่แย่นะ คนปกติก็ยังแย่ ปีที่แล้วเจอปัญหาโควิดแล้วคนตกอับยากจน ปัจจัยพวกนี้มีผลต่อภาวะสุขภาพจิตโดยรวมมาก ๆ เราเลยคิดว่างานชิ้นนี้พูดถึงคนที่เป็นโรคซึมเศร้าก็จริง แต่มันไม่ได้แบ่งแยกเราออกจากกัน เราเองก็อาจมีครอบครัวที่ประสบปัญหาบางอย่างเหมือนกับซับเจกต์เหล่านี้ สุดท้ายแล้วเราค้นพบว่างานชิ้นนี้ไม่ได้ทำเพื่อคนที่เป็นโรคซึมเศร้าอย่างเดียว เพราะคนจำนวนมากในสังคมก็ล้วนประสบปัญหาแบบนี้อยู่เหมือนกัน”

นิทรรศการจักรวาลใจ Mental-verse จัดแสดงงานที่ชั้น 2 ศูนย์การค้า River City Bangkok ตั้งแต่วันที่ 5-13 กุมภาพันธ์ 2022 เวลา 11.00-22.00 น. บางทีการได้ลองมาสัมผัสและทำความเข้าใจโลกภายในของคนซึมเศร้า อาจทำให้คุณค้นพบบางอย่างที่ซุกซ่อนอยู่ภายในใจของตนเอง

EYEDROPPER FILL

Website : eyedropperfill.com

Facebook : facebook.com/eyedropperfill

Instagram : @eyedropperfill